Category: Uncategorized

By: Maxamed Cabdiqafaar Xaaji Xuseen.

Madaxweynaha Puntland Siciid Cabdullaahi Deni ayaa taariikhdu markey ahayd 13-October-2023 la hadlay shacabka Puntland labo maalmood kadib markii uu ka soo laabtay safar uu dalka kaga maqnaa in ka badan 55 maalmood. Madaxweyne Deni ayaa ujeedka uu khudbadaasi ka lahaa waxa ay ahayd in uu adkeeyo taageerada xertiisa oo shaki ka qabay jihaynta Puntland. Taageerayaashiisa ayaa markhaanti ka ahaa qabsoomida shirweynaha ay qabteen kooxaha mucaaradka isla maalintii uu madaxweynuhu dib ugu soo noqdey Garoowe. Madaxweynaha ayaa sidoo kale dalka uga maqnaa sababo aan shacabka lala wadaagin, taas oo welwel gelisey

Tabashada Mucaaradka

Waxaa jiray khilaaf u dhaxeeyay wasaaradda arrimaha gudaha oo ku saabsanaa qaabka ay u dhaceyso doorashada goloyaasha deegaanka qaarkood taas oo keentey in magaalooyinka Boosaaso iyo Waaciye lagu doortay labo maayar oo kala duwan. Magaalooyink kale ayaa diiday in doorasho la qabto, markii ay caddaatay in aan lagu soo xulin tirada codadka ee uu xisbi walba helay, balse lagu saleeyay rabitaanka guddoomiyaasha xibiyada. Labo bilood oo kaliya ayaa ka harsan muddo xileedkii goloyaasha dowliga ah ee Puntland, wali doorashada kama aysan dhicin saddex degmo oo ka tirsan Nugaal. Mucaaradku waxay ku adkaysteen in Madaxweyne Deni uu damacsan yahay inuu xukunka kororsado iyagoo ku andacoonaya in guddiga doorashada Puntland uu u baahan yahay waqti dheeri ah, baarlamaankuna uu ansixin doono muddo kordhinta. Qaar badan oo kamid ah taageerayaasha Madaxweyne Deni ayaa sheegay in aysan taageeri doonin hadii uu isku dayo in uu xukunka u kordhisto.

Madaxweyne Deni waxa uu ogaa in uu ku jiro xaalad adag, balse waxa uu ku qasbanaaday in uu wakhti uu gato si uu u qaboojiyo xawliga ay ku socdan kooxda mucaaradka. Arintan ayaa madaxweynaha ku qasabtay in uu qariyo waxa uu damacsan yahay, waxa uuna ku adkeystay in uu wali qorshaha doorasho k dhacda wakhtigeedi, waxa uuna gaba gabadii hadalkiisa ku daray in uu mar walba ku dhaqmi doono shuruucda dalka, uuna ixtiraami doono qorshaha komishanka. Tani waxay ka dhigan tahay in ujeedadiisa iyo waxa PEC ay go’aamin doonaan ay ka duwanaan karaan. Gebagebadii khudbadda, taageerayaashiisa waxayna sii wadaan taageerada ay u hayaan madaxweynaha, inkastoo ay shaki galiyeen in doorashadu ku dhici karto sidii uu madaxweynuhu u qorsheeyay.

Mid ay reer Puntland oo dhami isku raacsan yihiin ayaa ah in doorasho dhacdo in la helo is-afgarad ay dhammaan dhinacyada ay khusayso ku heshiiyaan iyo in si siman loo wada hadlo oo musharrax kastaa dareemo in uu fursad u helayo in uu ku guulaysto, si la mid ah sida uu madaxweynaha laftiisuba sameeyo. Doorashada uu doonaayo Madaxweyne Deni, ma noqon doonto doorasho ay dhammaan musharixiinta kale ka qaybgeli karaan, sababtoo xubnaha guddiga doorashada Puntland ayaa ka kala socda xisbiga Kaah (8) iyo ururada oo kale oo iska le afar (4).

Madaxweyne Deni ayaa ku booriyay dadka doonaya in ay u tartamaan xilka madaxweynaha in ay ku biiraan xisbiyo kale oo uu ka mid yahay xisbigiisa Kaah. Waa kuma qofka damac kaga jiro inuu ka qaybqaato doorasho la saadaalinayo in Madaxweyne Deni uu ku guulaysan karo 90%, ma aha inuu haysto taageerada shacabka ee wuxuu u dejiyay nidaamkan si aanay musharaxiinta kale u helin wax fursad ah?

Kala doorasho masiiri ah

Waxaa jira laba arrimood oo uu Madaxweyne Deni wax ka qaban karo labada bilood ee soo socda, kuwaas oo labaduba horseedi doona masiibo. Madaxweyne Deni ayaa sugi kara inta uu furmayo kalfadhiga baarlamaanka ee bishan Oktoobar, markaas oo guddiga PEC uu horgeyn doono qorshahooda ku aaddan muddo kordhinta baarlamaanka, kadibna ay ansixiyaan. Haddii uu Madaxweynuhu muddo kororsi sameeyo oo kooxda mucaaradka ah aysan qayb ka ahayn dooda masiirka Puntland, taasoo lid ku ah dastuurka, reer Puntland ma aqoonsanayaan muddo kororsiga, waxayna taasi ku dhammaanaysaa muddada madaxweynaha. Taas beddelkeeda, Madaxweynuhu wuxuu ku socon karaa hadalka ah inuu doorashada ku qaban doono waqtigii loogu talagalay, taasoo la micno ah in musharrixiinta ay noqon doonaan oo keliya madaxweynaha iyo ragga la socda oo ku tartamaya xilka madaxweynaha. Sharci ahaanshiyaha doorashadaas ayaan iyadana la aqbali doonin.

In horey looga socdo halka la joogo

Xalku waa toosan yahay. Puntland waxa ay jirtay in ka badan 25 sano, sababta kaliya ee ay mudadaas u dheeraatayna waa in doorashadeeda ay ahayd mid hufan. Shuruucda doorashadu waxay ahayd mid ay dhammaan musharixiintu ku heshiiyeen oo ay aqbaleen, iyagoo og inay guulaysan karaan. Madaxweyne kastaa waxa uu doonayey in uu xilka sii hayo, laakiin marka ay wakhtigeeda la gaaro waxa uu qaban jirey doorasho lagu wada qanci karo.

Ma jirto cid u dooda in odayaasha dhaqanka ee soo xulaya xildhibaanada ay noqdaan habka kaliya ee doorashada. Dadku waxay rabaan inay ku hormaraan dimuqraadiyaynta, laakiin dimuquraadiyaddu maaha mid aan tanaasul lahayn, mana aha in lagu saleeyo dariiqa madaxweynaha ama jidka iska celi. Dimuqraadiyaynta waa in ay ahaataa mid daah-furan, iyadoo la sii ogaanayo talaabooyinka la qaadayo, waana in aan dastuurka la bedelin si ay u fiican madaxweynaha iyo xisbigiisa doorashada ka dib. Waxaa cad in Madaxweyne Deni uu ku guul dareystay in la qabto doorasho hal qof iyo hal cod ah 8-da Janaayo 2024, inkastoo uu damacsan yahay.

Waxaa la joogaa waqtigii Madaxweyne Deni uu miiska wada hadalka soo fariisan lahaa, isla markaana lagu heshiin lahaa doorasho ay dhammaan musharixiinta kale fursad isku mid ah heli karaan, iyadoo lagu saleynayo Dastuurka iyo hab-dhaqanka ugu wanaagsan ee ay Puntland horay u soo adeegsatay. Madaxweynuhu waa in aanu doorashada soo socota ka dhigin doorashada kaliya ee u dhaxaysa Madaxweyne Deni iyo koox isagu wato. Ilaa iyo markii ay burburtay dowladdii dhexe ee Soomaaliya, ma jiro madaxweyne awood u leh inuu siduu doono yeelo. Madaxweyne Farmaajo ayaa ahaa Madaxweynihii ugu dambeeyay ee isku dayay inuu xukunka ku kororsado isagoo aan u tanaasulin musharaxiinta mucaaradka ah, balse ugu dambeyntii waa uu miyirsaday, wuxuuna qabtay doorasho ay ka qeyb galeen dhammaan musharixiinta mucaaradka, taasoo ka badbaadisay Soomaaliya inay mar kale burburto. Madaxweyne Deni wuxuu u baahan yahay inuu hadda xaaladda wax ka qabto.

By; Maxamed Cabdiqafaar Xaaji Xuseen
Email: mohabdhus@gmail.com
Atlanta, Georgia.

Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xamsa Cabdi Barre, ayaa sheegay in soddonkii sano ee ay Soomaaliya ku jirtay colaadaha iyo dowlad burburka ay adduunyadu ku tallaabsatay horumarro iyo isbeddello dunida wax ku soo biiriyey, si uu dalkeennu u xaqiijiyo kuwa lamid ahna loo baahan yahay in loo shaqeeyo si ka duwan, kana dadaal badan sidii hore.

Ra’iisul Wasaaraha oo ka hadlayay shirka heerka farsamo ee Agaasimeyaasha Guud ee Wasaaradaha iyo Maareeyeyaasha Hey’adaha ee ku saabsan aqoon-is-weydaarsiga Hannaanka Jiheynta Dowladnimada Casriga ah ee Soomaaliya, ayaa tilmaamay in ay laf-dhabar u yihiin agaasimeyaasha guud dhaqan gelinta geeddigaas dowladnimada casriga ah ee uu dalku u jiheystay.

Sidoo kale, Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre oo ka hadlayay dagaalka lagula jiro kooxaha Khawaarijta ah, ayaa hoosta ka xariiqay in  dalka ay ka dhici doonaan isbeddello waaweyn oo ay ugu horreeyaan ciribtirka Khawaarijta, deyn cafinta, dhammeystirka dastuurka iyo bixitaanka ATMIS.

Ciidamada Ruushka ayaa guulo ka gaaray weerarkooda Ukraine, Madaxweyne Vladimir Putin ayaa sheegay maanta oo Axad ah, goobaha ay qabsadeen waxaa kamid ah magaalada Warshadaha ee Avdiivka, oo uu dagaal xoogan ka socday.

“Ciidamadeenu waxay guulo muhiim ah ka gaareen dhammaan aagaga dagaalka, ayuu ku sheegay Putin wareysi uu siiyay telefishinka Ruushka, oo qayb ka mid ah la soo dhigay baraha bulshada Axaddii.

Ukraine ayaa todobaadkii hore sheegtay in Ruushku uu sare u qaaday weerarada uu ku hayo magaalada safka hore ee dagaalka, taas oo 15 kiiloomitir u jirta magaalada Donetsk ee ay Moscow maamusho.

Ciidamada Ruushka ayaa hadda gacanta ku haya dhulka bariga, woqooyiga iyo koonfurta ee Avdiivka, iyagoo si tartiib tartiib ah u adkeeyey weerarka si ay ciidamada Ukraine uga sii riixaan Donetsk.

Weerarada aadka u xoogan ee uu Ruushka ku hayo Avdiivka ayaa yimid kadib afar bilood oo uu socday weerar rogaal celis ah oo ay qaadeen ciidamada Ukraine, kaasoo ahaa mid gaabis ah sidii la filayay.

Putin ayaa maanta ku celceliyay in weerarkii rogaal celiska ahaa ee Ukraine uu “gabi ahaanba fashilmay”.

Madaxweyne Ilham Aliyev ayaa calanka Azerbaijan ka taagay magaalada ugu weyn ee Nagorno-Karabakh maanta oo Axad ah, ka dib markii bishii hore ay ciidamadiisa duullaan kula wareegeen taasi oo sababtay in ay ka qaxaan qowmiyadda Armenian-ka.

Waxay ahayd booqashadii ugu horreysay ee Aliyev uu ku tago magaalada — oo Azerbaijan ay ugu yeerto Khankendi, tan iyo markii ay gacanta u gashay gooni-u-goosadka qawmiyada Armeniyaanka horaantii 1990-meeyadii.

Inta badan dadka lagu qiyaasay 120,000 ee qowmiyadda Armeniyaanka ee ku noolaa dhulkaas ayaa u qaxay Armenia.

Safarka Aliyev waxa uu ku soo beegmay 20 sano tan iyo markii uu noqday madaxweynaha Asarbayjan. Intii uu xukunka hayay oo dhan wuxuu wacad ku maray inuu Karabakh ku soo celin doono gacanta Asarbayjaan.

Madaxweynaha Masar Cabdifatax al-sisi oo maanta kulan la yeeshay Xoghayaha Arrimaha Dibada ee Maraykanka Antony Blinken oo maalmahan ku jiray safaro uu ku marayo dalalka Barriga Dhex

Masar ayaa Axadii sheegtay inay xoojisay dadaalada diblumaasiyadeed ee lagu doonayo in gargaar bini’aadantinimo lagu gaarsiiyo Gaza, wuxuuna madaxwaynuhu u sheegay xoghayaha arrimaha dibadda ee Maraykanka, in duqeymaha ay Israel ka geysanayso dhulkaasi ay tahay mid Xad-dhaaf ah.

“Falcelintu waxay dhaaftay xaqa is-difaaca, waxayna isu beddeshay ciqaab wadareed 2.3 milyan oo qof oo Gaza ku nool,” ayuu yiri madaxweyne Abdel Fattah al-Sisi oo ka hadlayay weerarrada aargoosiga ah ee Israa’iil wado.

Si la mid ah dalalka kale ee Carabta, waxay Masar sheegtay in Falastiiniyiintu ay ku ekaadaan dhulkooda, isla markaana ay ka shaqaynayso sidii loo heli lahaa gargaarka la geeyo Qasa.

Bayaan ka soo baxay xafiiska Sisi, oo laga soo saaray shir ay yeesheen golaha ammaanka qaranka, ayaa lagu sheegay in Masar ay diiday qorshe kasta oo lagu barakicinayo Falastiiniyiinta “oo ay waxyeello u geysaneysa ammaanka Masar” uuna yahay khad cas.

Dowladda Burkina Faso ayaa sheegtay maanta oo Jimce ah, in ay heshiis kula gashay Ruushka dhismaha warshad tamarta Nukliyeerka ah si ay u daboosho baahida tamarta ee dadweynaha.

Burkina Faso ayaa tan iyo sanadkii hore waxaa ka talinayay dowlad milateri ah oo uu hogaamiyo (Kabtan Ibrahim Traoré) oo xiriir dhaw la sameysatay Ruushka, isla markaana xiriirka u jaray dowlada Faransiiska oo horey dalkaasi u gumeysatay.

Heshiiskan ayaa lagu saxiixay Todobaadka Tamarta ee Ruushka kaas oo ka dhacay magaalada Moscow, waxaana goob joog ka ahaa wasiirka tamarta Burkina Faso, Simon-Pierre Boussim.

Wakaalladda Atoomikada ee dawladda Ruushka ee Rosatom ayaa bayaan ay soo saartay ku sheegtay, heshiiskan is-fahamka ah inuu yahay heshiiskii ugu horreeyay ee ku saabsan adeegsiga nabdoon ee tamarta Atoomikada ee u dhexeysa Ruushka iyo Burkina Faso.

Ruushka ayaa sheegay in heshiisku uu dhidibbada u taagay iskaashiga dhinacyada ay ka mid yihiin isticmaalka tamarta Nukliyeerka ee warshadaha, beeraha iyo dawooyinka.

Raysalwasaaraha Qatar Sheikh Mohammed Bin Abdulrahman al-Thani oo shir jaraa’iid la qabtay Xoghayaha arrimaha dibada Mareykanka Antony Blinken oo maanta booqday dalkaasi, ayaa sheegay in dowlada Qatar kasoo horjeedo duqeynta ku socota Gaza, isla markaana ay wadaan dadaal lagu soo siideynayo dadka ay qafaasheen Xamaas.

Blinken oo maanta booqasho ku tagay dalka Qatar ayaa dadaal ugu jira in wadankaasi ka caawiyo soo siideynta dadka ay Xamaas gacanta ku dhigtay oo gaaraya 150 qof oo ay ku jiraan 27 muwaadin oo Mareykan ah.

Ururka Xamaas ayaa xafiis rasmi ah ku leh dalka Qatar.

Qatar iyo Mareykanka ayaa u muuqday inay ku kala aragti duwan yihiin duqeynta Israel ka wado Gaza, iyadoo Qatar ku baaqday in xabad joojin la sameeyo isla markaana wado loo furo Gaza sidii gargaar bini’aadamnimo loo gaarsiin lahaa siduu sheegaya Sheikh Mohamed al-Thani.

Blinken ayaa dhankiisa sheegay in Israel ay xaq u leedahay in ay is-difaacdo isla markaana ka hortagto in Xamaas markale ay soo weerarto, isagoo ka gaabsaday su’aalo saxaafada weydiisay ee Xasuuqa iyo baro-kicinta ay Israel ka wado Gaza.

Xoghayaha Arrimaha dibada Maraykanka ayaa saaka goor sii horeysay magaalada Amman ee dalka Urdun (Jordan) kulan kula yeeshay Madaxweynaha Falastiin Maxamuud Cabaas, wuxuuna Blinken sheegay inay ka wadahadleen sidii maamulka Falastiin kala shaqeyn lahaa Israel in la dajiyo xaalada Daanta Galbeed ee dhulka la heysto oo go’adoon ku jira.

Suxufiga weerarkan lagu dilay ayaa ahaa sawir-qaade ka tirsan Reuters. Sidoo kale 6 kamid ah suxufiyiinta oo uu dhaawacyo kala duwan soo gaaray ayaa la dhigay isbitaalka.

Duqeynta fiidnimadii Jimcaha ka dhacay Lubnaan ayaa la sheegay inay geysteen Taangiyada Israa’iil ee ku sugan xaduuda Lubnaan oo ay maanta ka dhacday duqeynmo ay is-dhaafsadeen Xisbullah iyo Israel.

Suxufiyiinta Aljazeera ayaa gaarigii ay saarnaayeen ku dhacay madfac Taangi, gaarigaasi oo gebi ahaan gubtay, weerarkan oo ahaa mid si bareer ah loogu bartilmaamsaday suxufiyiinta caalamiga ah, sida ay sheegeen suxufiyiinta weerarkan ka badbaaday.

Xaalada Xaduuda Lubnaan iyo Israa’iil ayaa kacsan xili kooxda Xisbullah ee fadhigeedu yahay dalka Lubnaan ay sheegtay inaysan gacmaha ka laaban doonin dagaalkan hadii Israel sii wado xasuuqa Gaza.

Madaxweynaha Puntland Siciid Cabdullaahi Deni ayaa caawa jeediyey khudbad horey loo duubey oo socotey 24 daqiiqo. Madaxweynaha ayaa ka hadley taariikhda Puntland, doorashooyinkii laga qabtey 30 degmo, kadibna waxa uu sheegay halka laga aadayo.

Siciid Cabdullaahi Deni ayaa sheegay in mar kale aanu isagu dooneyn muddo kororsi kudhisan sharci darro, sidaas darteed doorashada la qabanaayo ay noqon doonto mid qof iyo cod ah, lagu gelaayo 8 Xisbi taas oo la soo dooranaayo 66 Xildhibaan. Sidoo kale waxa uu sheegay in doorashada madaxweynaha iyo ku-xigeenkiisu ay noqon doonaan qof iyo cod lana qaban doono inta muddo xileedkiisa uu ku jiro.

Madaxwenaha ayaa sheeay in jadwalka doorashada laga sugaayo guddiga doorashooyinka ee PEC.

“….Guddiga doorashooyinka waan la kulmey shaqo wanaagsan ayey qabteen, waxaana laga sugayaa jadwalkii doorashada, waxkasta oo ay keenaan ayaan ku taageerayaa ayuu yiri Madaxweyne Deni.

Dadka ka faalooda siyaasadda Puntland ayaa sheegaya in Madaxweynuhu afkiisa ka dheereeyey muddo kororsi, laakiin shaqada la qabanaayo aysan sinaba macquul u ahayn in la qabto, sidaas darteed waxa uu mindida u dhiibey PEC>

Waxaa si weyn la isugu diidan yahay dhismaha gyddiga doorashada ee PEC oo u badan kuwo Xisbiga KAAH soo xuleen, sidoo kale waxaa la beddeley dastuurkii lagu geli lahaa doorashada iyada oo qodobo masiiri ah la bedalay sida in dalka baarlamaani laga beddelo, sidoo kale waxaa la abuurey Xisbiyo aan haysan aqlabiyadda shacabka iyada oo qaar kamid ah degmooyinka muhimka ah aysan doorasho ka dhicin oo xisbiyadu ku lahayn metalaad.

Mucaaradka ayaa isla caawa soo saarey war saxaafadeed waxaana ay sheegeen in aysan aqoonsaneyn PEC, sidoo kale aysan aqoonsaneyn wax ka beddelka sharci darada ah ee dastuurka, wxii dhbaato ah ee ka dacana masuuliyadeeda uu qaadi doono Madaxweyne Deni.

Faransiiska ayaa bilaabay in uu ciidamadiisa kala baxo dalka Niger kadib markii ay amar ku bixiyeen hogaamiyayaasha Militariga dalkaasi, xilli ay dowlada Maraykanka ay Talaadadii shalay shaacisay inay jartay lacagtii ay siin jirtay dowlada Niger oo gaaraysa 500 oo milyan oo doolar oo loogu talagalay la dagaalanka kooxaha xagjirka ah.

Maraykanka, oo ay weheliyaan dalalka reer galbeedka oo uu Faransiiska ku jiro, ayaa ku cadaadinayey milateriga Niger sidii loo soo celin lahaa madaxweynihii la inqilaabay bishii Luulyo, Maxamed Bazoum.

Maraykanka ayaa sheegay in ciidamadooda ka jooga dalka Niger oo gaaraya 1,000 askari ay halkaasi sii joogi doonaan, balse hadda ma sameeyaan tababarka ama caawinta ciidamada Niger.